Dünya iqtisadiyyatı üçün 2022-ci il Covid-19 böhranından çıxış, yaraları sarıma və toparpalnma ili iacaqdı. Ancaq gözlənildiyi kimi olmadı. Ukrayna müharibəsiin də təsiri ilə, demək olar ki, hər sahədə qırpılmalar, gözlənilən geriləmələr yığıldı. Bu “durumla” və gözləntilərlə əlaqəli sıx-sıx 30-40 il öncəsi ilə qarşılaşdırma edilən bir təsvir yaranmağa başladı.
İl qapanarkən iqtisadiyyat yazarlarının şərhlərdə tez-tez 1980-ci illərdə balşayan qloballaşma dönəminin tərsinə dönməsinə, 40 il sonra inflyasiya və durğunluq qoşalaşmasının (stagflasiya) yenidən güdəmə gəlməsinə, yeni bir maliyyə böhranının ehtimalının çoxalmasına, ticarət savaşları ilə bağlı başlıqlara rast gəlirdik. Demək olar ki, heç kim 2023-cü il üçün müsbət bir təsvir ortaya qoya bilmirdi.
Gununsesi.info xarici mətbuata istinadən həmin gözləntilər və riskləri sizə təqdim edir.
Bütün marketlər mənfi yöndə
Dünya iqtisadiyyatının öndə gələn birjalarının performansı, iqtisadi durumun sağlamlığına və “birjaların” gözləntiləri ilə bağlı müsbət bir göstərici yaradır. Aşağıdakı cədvəl mənfi bir mənzərə təqdim edir:
Öndə gələn birjalar 2022-ci ildə 9-15% arasında geriləyib. Amerikan iqtisadiyyatının ən dinamik kəsimi olan texnologiya sektorunun hissələrinin dəyərləri 33% çəkməsi düşündürücü oldu.
Böhran və inflyasiyanın ardı-ardına yaşandığı bu dönəmlərdə Mərkəzi banklar yüksək faiz və kəmərsıxma politikalarına yönəldilər.
Özəl sektor, ictimai borc yükünə baxaraq yeni bir maliyyə dayanıqsızlığını, hətta irəlidəki il bir maliyyə böhranı ehtimalının gedərək müdafiə edənlər də var.
Qlobal durğunluq ehtimalı artır
BVF, Avropa Mərkəzi Bankının iqtisadçıları, 2023-cü ildə dünya iqtisadiyyatında durğunluq sərhədi olaraq görülən 2.5 -3% böyümə sürətinin altında doğru bir yavaşlama gözləntisindədirlər. Dolayısı ilə, qlobal bir durğunluq güclü bir ehtimal olur.
BVF-nin oktyabr ayında yayımlanan “Dünya İqtisadiyyatına Baxış” hesabatı dünya ekonomiyasında iqtisadi böyümənin (Avropa Birliyi bölgəsindən başqa) 2022-ci ildə 3.2%-dən 2023-cü ildə 2.6%-ə geriləməsini, 2024-2025-ci illərdə isə 3.1 və 3.6 % durğunluq sərhədində qalmasını gözləyirlər.
Avropa Mərkəzi Bankının avro bölgəsində böyümə sürətinin 2023-cü ildə sərt bir şəkildə 0.5%-ə enmə gözləntisini BVF gözləntisi ilə artırdıqda, qlobal bir durğunluq məsafəsinə girməyə başlayırıq.
Bu təsbitləri uzunmüddətli iqtisadi dalğalanmalarla bağlı bir müşahidə ilə də dəstəkləmək ehtimallardan biridir.
Maliyyə böhranı ehtimalı güclənir
Sərt və uzun bur durğunluq ehtimalına bir maliyyə böhranı ehtimalının tay olmasının şifrəsinin “Financial Times” yazarı Kris Qilsin 2022-ci ildə Amerika, İngiltərə və avro bölgəsində 20%-ə çatan inflyasiya faizlərindən hərəkət edərək “İqtisadi irəliləmənin düşməni 40 il sonra geri gəldi” təsbitindən tapa bilərik.
İnflyasiyanın 40 il sonra geri gəlməsində enerji-qida qiymətləri basqısının önəmli payı var.
Ancak sürece bakarken, çok daha önce başlamış, “Merkez Bankası parasal genişleme politikaları enflasyon yaratacak” uyarılarına ilişkin tartışmalardan başlamak gerekiyor.
Bu tartışmalarda ilk anda referans konusu 2008 finansal krizinde devreye giren yaklaşık 12-13 triyon dolara ulaşan destekleme paketleriydi.
McKinsey & Company, Covid-19 krizi sırasında hükümetlerin destekleme harcamalarının 10 trilyon dolara ulaştığına işaret ediyordu.
Bu iki parasal genişlemeden birincisinde amaç, borç piyasalarını mali piyasalarda bir çüküşü önlemekti. İkincisinde talebi ayakta tutmaya çalışmaktı; halbuki o sırada tedarik zincirleri kopuyor ve bir arz şoku da oluşuyordu.
Ancak bir adım geri gidip 2000’lerin başındaki sert resesyona karşı başlayan büyük finansal genişlemeyi de anmak gerekiyor.
Hatta daha da geri gidip, küreselleşme ile serbestleşen ve hızlanan sermaye hareketleri; borç-faiz-kredi türev piyasalarıyla büyüyen (kimi ölçülere göre 75 trilyon dolarlık dünya ekonomisi üzerinde 1000 trilyonluk bir piyasa oluşturan) finansallaşmayı da hesaba katmak gerekiyor.
Özət ilə təsvir etsək, 1980-ci illərdən bəri davamlı böyüyən və genişlənən bir maliyyə “dalğası” söz mövzusudur.
Bu “dalğa” dünya iqtisadiyyatında həm yatırımları, həm də istehlakçı tələbini üzdürməyə 2000-ci illərin başlanğıcına qədər davam etdi və “dalğa” qırıldı: 2007/2008-ci illər maliyyə böhranı.
Mərkəzi banklar bu dalğanı yaşatmağa, bəsləməyə çalışdıqca inflyasiyaçı basqı gedərək artdı və sonunda Covid-19 önləmləri sanki bardağı daşdıran son damla oldu.
Nəticə olaraq deyilə bilər ki, gəlinən bu nöqtədə 2023-cü ilə yüksək inflyasiya və iqtisadi durğunluq gözləntisi ilə girən dünya ekonomiyasında yatırımları və istehlakçı tələbini, borc yükü altındakı özəl və ictimai sektor aktyorlarını, maliyyə genişləməsi ilə dəstəkləməyə davam etmək artıq bir imkan deyil, çox təhlükəli bir durumdurş
Buna qarşılıq olaraq mərkəzi bankların inflyasiyaya öncəlik vermə meyillərinin də bir həllə olmadığı görülür.
Mərkəzi banklar yüksək faiz və daraldıcı pul siyasətləri izləməkdə qərarlı görünür. Bu qərarlılıq Prof. Norell Rubinin xəbərdar etdiyi kimi, sərt bir maliyyə qırılma ehtimalını bəsləyir.
Yüksək faizlər, ictimai və özəl sektor borc yükünün servis edilməsini, yenidən maliyyəçisini, istehlakçı tələbinin dəstəklənməsini, gedərək daha da çətinləşdirir.
Bu nöqtədə, Covid- 19 böhranı və Ukrayna savaşı kimi çöl təsirləri də işin içinə qatdıqda dünya iqtisadiyyatının 2023-cü il üfüqü bir az daha qaralır.
Tərcümə: Arzu Sayadoğlu
