Oktyabrın 7-də HƏMAS-ın İsrailə qarşı hücumları və daha sonra İsrailin Qəzzaya hava hücumları ilə başlayan yeni münaqişədə bir çox Fələstin təşkilatının adı gündəmə gəlir.
Bu gün Qəzzada, İordan çayının qərb sahilində və Şərqi Qüdsdə böyük və kiçik bir çox fələstinli qruplar fəaliyyət göstərir.
Bu təşkilatların hamısı Fələstinin azadlığı uğrunda mübarizə apardıqlarını iddia edirlər.
Lakin onların arasında ciddi ideoloji, siyasi və təşkilati fərqlər var.
Gununsesi.info xarici KİV-ə istinadən Fələstində fəaliyyət göstərən təşkilatlar barədə məlumatları təqdim edir:
FƏTH: Ərəfat tərəfindən qurulan və Fələstin Muxtariyyətinə nəzarət edən partiya
FƏTH (Fələstin Milli Azadlıq Hərəkatı) hazırda İordan çayının qərb sahilində və Şərqi Qüdsdə Fələstin Muxtariyyətinə nəzarət edən partiyadır.
İllər boyu bu, fələstinlilər arasında ən böyük təşkilat idi, lakin zamanla dəyişikliyə uğrayıb.
1950-ci illərdə Yasir Ərəfat tərəfindən qurulan FƏTH təşkilatı ilkin olaraq sosializm və ərəb millətçiliyinin ideoloji təsiri altında idi. Bu təşkilat tez-tez dünyəvi və milli azadlıq uğrunda mübarizə aparan və ya millətçi kimi təsvir edilib. Bu gün Fəth həm də Sosialist İnternasionalının üzvüdür.
Fəth ilk günlərində İsrailə çoxlu hücumlar təşkil etdi, bunların əhəmiyyətli bir hissəsi İordaniya və Livandan başladı.
1969-cu ildə Ərafat müxtəlif Fələstin təşkilatlarının çətir təşkilatı olan Fələstin Azadlıq Təşkilatının lideri oldu.
Lakin zaman keçdikcə bəzi təşkilatlar Fəthi “effektiv olmayan, korrupsiyaya uğramış” və ya “çox mötədil” kimi tənqid edərək çətir təşkilatı tərk etdilər.
1990-cı illərdən başlayaraq FƏTH liderləri iki dövlətli həll yolu axtaran sülh danışıqlarında iştirak edirdilər.
Bu, danışıqlara önəm verən FƏTH ilə danışıqlara qarşı çıxan Həmas kimi təşkilatlar arasında İsrailin varlığını qəbul edib-etməmək və mübarizə üsulu ilə bağlı böyük fikir ayrılığı yaratdı.
Ərəfat 1993-cü ildə Oslo Sülh Danışıqlarını imzaladı. Bu razılaşmalar nəticəsində Fələstin Muxtariyyəti yarandı.
2000-ci ildə İkinci İntifada zamanı fələstinlilər arasında kütləvi üsyanların ikinci dalğası, FƏTH-ə bağlı olduğu düşünülən silahlı qruplar ortaya çıxdı.
Ərəfat və Misirin keçmiş prezidenti Camal Əbdülnasir, 1969-cu ildə Misirdə
Bu silahlı qrupların başında Əl-Əqsa Şəhidləri Briqadaları gəlir. Bu qrup rəsmi olaraq FƏTH-ə bağlı deyil, lakin üzvlərinin ümumiyyətlə FƏTH üzvü olduğu düşünülür.
İkinci İntifada (azadlıq uğrunda mübarizə) zamanı Əl-Əqsa Şəhidləri Briqadaları İordan çayının qərb sahilində və Qəzzada İsrail əsgərlərinə və israilli məskunlaşanlara qarşı hücumlar həyata keçirib, İsrail daxilində isə dinc sakinlərə qarşı kamikadze hücumları həyata keçirib.
2002-ci ildə İsrailin hərbi əməliyyatları FƏTH-i zəiflətdi.
Bu əməliyyatlarda Fələstin Administrasiyasının infrastrukturu əhəmiyyətli dərəcədə dağıdılıb və Ərəfatın Ramallahdakı ofisi 5 həftə ərzində mühasirədə qalıb.
İsrail Əl-Əqsa Briqadalarının rəhbəri olmaqda ittiham etdiyi FƏTH liderlərindən Mərvan Barqutini İsrailə aparıb. Barquti bu gün də İsrail həbsxanasında saxlanılır.
2004-cü ildə Ərəfatın ölümündən sonra FƏTH əhəmiyyətli gücünü itirdi.
Əl-Əqsa Şəhidləri Briqadalarının üzvləri
Ərəfatın varisi Mahmud Abbas 2005-ci ildə Fələstində keçirilən prezident seçkilərində qalib gəlib.
Lakin Ərəfatdan sonra partiya daxilində gərginlik artıb. Keçmiş sürgünlərin üstünlük təşkil etdiyi qrupla həbsdə olan Bərqutinin rəhbərlik etdiyi qrup arasında gərginlik yaranıb.
Bu dövrdə FƏTH də Fələstin Muxtariyyətində fəaliyyəti ilə bağlı “səriştəsizliyi və korrupsiyaya qarışması” ilə bağlı tənqidlərə məruz qalıb.
2006-cı il seçkilərində HƏMAS siyahılarının birinci olması FƏTH üçün ciddi uğursuzluq idi.
2007-ci ildə HƏMAS və FƏTH arasında baş verən toqquşmadan sonra HƏMAS FƏTH-i Qəzzadan qovmuşdu.
O vaxtdan bəri əsasən FƏTH-in nəzarətində olan Fələstin Muxtariyyəti İordan çayının qərb sahilində və Şərqi Qüdsdə, HƏMAS isə Qəzzada dominantlıq edir.
Sonrakı illərdə FƏTH və HƏMAS arasında münaqişələrə son qoyan danışıqlar aparıldı.
2006-cı ildən bəri Fələstin Muxtariyyətində heç bir seçki keçirilməyib.
HƏMAS: Qəzzada çoxşaxəli islamçı təşkilat
HƏMAS (İslami Müqavimət Hərəkatı) təməli 1987-ci ildə Birinci İntifada adlı qiyam dalğasına dayanan islamçı təşkilatdır.
HƏMAS-ı quran Fələstin Müsəlman Qardaşlarının heyəti təşkilatın yaranmasından əvvəl illər boyu dini və ictimai işlərə diqqət yetirmişdi.
1979-cu il İran İnqilabından sonra bölgədə islamçılıq yüksəlişdə olarkən, bu kadrlar Birinci İntifadadan sonra HƏMAS-ı qurmağa qərar verdilər.
Təşkilatın rəhbəri din xadimi Şeyx Əhməd Yasin olub.
1988-ci il tarixli ilk bəyannaməsində HƏMAS öz məqsədini İslam Fələstin dövlətinin yaradılması kimi müəyyənləşdirdi. Təşkilat bu gün İsrail və Fələstin administrasiyasının yerləşdiyi torpaqları tarixi Fələstin olaraq təyin edib və buranın İslam ölkəsi olduğunu elan edib.
İsrail dövləti ilə daimi sülh sazişi rədd edildi. Bəyannamədə təkcə İsrail dövlətini deyil, yəhudiləri də hədəf alan bölmələr var idi.
1991-ci ildə təşkilatın silahlı qanadı İzzəddin Əl-Qəssam Briqadaları yaradılıb. Təşkilat fəaliyyətinin ilk illərində İsrailə qarşı əvvəllər bölgədə adi olmayan kamikadze hücumlarından istifadə edərək ad çıxarmışdı.
Əl-Qəssam Briqadaları üzvü Qəzzada bir tunelin girişində
İzzəddin əl-Qəssam Briqadaları sonrakı illərdə hərbi potensialını təkmilləşdirib və 2000-ci illərdə raket texnologiyasına diqqət yetirib.
Həmas1990-cı illərdə və 2000-ci illərin əvvəllərində sülh danışıqlarına qarşı çıxıb.
İsrail 2005-ci ildə Qəzza zolağından çəkilib.
2006-cı ildə HƏMAS “Dəyişiklik və İslahat Siyahısı” adı altında iştirak etdiyi Fələstin Milli Administrasiyasının Qanunvericilik Şurasına seçkilərdə birinci olub.
Seçkidən sonrakı dövrdə HƏMAS və FƏTH arasında toqquşmalar oldu və HƏMAS Qəzzaya nəzarəti ələ keçirəndə İsrail Qəzzanı mühasirəyə aldı.
2000-ci illərdə həm İsrail əməliyyatları, həm də HƏMAS-ın zorakı hərəkətləri davam edirdi.
İsrail Qəzzada blokadanı dərinləşdirib.
Həmas təkcə hərbi və siyasi struktur deyil.
HƏMAS Siyasi Bürosunun rəhbəri İsmail Haniyə
Təşkilatın müxtəlif sahələr üçün özünəməxsus, mürəkkəb təşkilati modeli var.
Bu təbəqələrdən biri sosial xidmət təminatçısı olmasıdır.
Bu çərçivədə Həmas xəstəxanalar, dispanserlər, məktəblər, uşaq bağçaları, idman klubları, qocalar evləri, kitabxanalar və xeyriyyə birlikləri daxil olmaqla geniş şəbəkə vasitəsilə fələstinlilərə sosial xidmətlər göstərir.
HƏMAS 2017-ci ildə dərc etdiyi yeni bəyannamə ilə bəzi məsələlərə münasibətini dəyişib.
1988-ci ildəki ilk bəyannamə ilə müqayisədə yəhudilərlə bağlı daha balanslı bir dildən istifadə edilən sənəddə HƏMAS-ın mübarizəsinin yəhudilərlə deyil, “işğalçı sionist təcavüzkarlarla” getdiyi bildirilib.
Bu yeni sənəddə Həmas İsrail dövlətini tanımasa da, 1967-ci ildən əvvəlki sərhədlər kimi tanınan Qəzza, İordan çayının qərb sahili və Şərqi Qüdsdə Fələstin dövlətinin yaradılmasını müdafiə edib.
Bu gün İsrail, ABŞ, Avropa İttifaqı, Böyük Britaniya, Kanada və Avstraliya HƏMAS-ı “terror təşkilatı” siyahısına salıb.
Bəzi ölkələr, məsələn, Yeni Zelandiya HƏMAS-ı deyil, yalnız onun silahlı qanadı İzzəddin əl-Qəssam Briqadalarını “terror təşkilatı” hesab edir.
Bəzi ölkələr, o cümlədən Rusiya, Çin və Türkiyə HƏMAS liderləri ilə açıq şəkildə görüşür.
Həmas-ın Qətərin paytaxtı Dohada da ofisi var. İranın HƏMAS-a dəstəyi məlumdur.
Təşkilat 7 oktyabr hücumlarından sonra dünyada haqqında ən çox danışılan Fələstin təşkilatı oldu.
İzzatin Əl-Qəssam Briqadalarının ən güclü qrup olduğu çox fərqli xəttlərdən olan 12 Fələstin təşkilatı 2018-ci ildən bəri “Fələstin Müqavimət Qruplarının Birgə Əməliyyat Otağı” adı altında əməkdaşlıq edir.
Solçu qrupların da yer aldığı bu strukturda Əl-Əqsa Şəhidləri Briqadası yoxdur.
Bununla belə, bu struktur daxilində FƏTH xəttinə mənsub insanlar tərəfindən yaradılmış nisbətən kiçik qruplar da var, baxmayaraq ki, onların FƏTH-lə rəsmi əlaqələri yoxdur.
Fələstin İslami Cihad Hərəkatı: Məhdud sosial bazaya malik islamçı təşkilat
İslami Cihadın (Fələstin İslami Cihad Hərəkatı) HƏMAS-dan sonra Qəzzada ən böyük təşkilat olduğu düşünülür.
Bu qrup, HƏMAS kimi, Müsəlman Qardaşlarının xətti ilə bir təşkilat olaraq meydana çıxıb.
Təşkilat 1970-ci illərin sonunda təhsil üçün Misirə gedən üç tələbə tərəfindən yaradılıb.
Bu qrup da Oslo Sülh Prosesinə qarşı çıxdı və bu müddət ərzində prosesə zərər vermək üçün çoxlu hücumlar təşkil edib.
Təşkilatın silahlı qanadının adı Qüds Briqadalarıdır.
HƏMAS sosial xidmətlər proqramının təsiri ilə əhəmiyyətli sosial dəstək qazansa da, görünür İslami Cihad Müsəlman Qardaşlar xəttindən gəlsə də, HƏMAS kimi kütləvi hərəkata çevrilməyib.
Qəzzada yürüş təşkil edən təşkilat üzvləri
İslami Cihad da HƏMAS kimi İrandan dəstək alır.
ABŞ, Avropa İttifaqı (Aİ), Böyük Britaniya və İsrail tərəfindən “terror təşkilatı” kimi tanıyır.
Bəzi şərhçilər İslami Cihadı HƏMAS-dan daha radikal təşkilat hesab edirlər.
Təşkilatın adı sonuncu dəfə oktyabrın 17-də Qəzzada Əl-Əhli xəstəxanasının vurulmasından sonra gündəmə gəlib.
İsrail hadisənin İslami Cihaddan atılan raketlə törədildiyini, Fələstin təşkilatları isə İsrailin xəstəxananı vurduğunu iddia edib.
Qəzzada Fələstin Mücahidləri Hərəkatı adlı nisbətən kiçik qrup da var ki, onun da islamçı xətti var. Bu təşkilatın silahlı qanadı Mücahid Briqadaları adlanır.
İslami Cihad, Xalq Müqavimət Komitələri və Mücahidlər Hərəkatı 2008-ci ildə Qəzzada birgə bəyanatla çıxış edirlər
Fələstin Müqavimət Komitələri
Qrupun kökləri İkinci İntifadaya gedib çıxır.
Əsasən, o zamanlar FƏTH və ya Fələstin Muxtariyyətinin təhlükəsizlik güclərində olan insanlardan ibarət olduğu düşünülür.
Bundan əlavə, təşkilatda keçmişdə başqa qruplarda olan şəxslərin də olduğu iddia edilir.
Onun Qəzza zolağında aktiv olduğu görünür. Bunun HƏMAS və İslami Cihad ilə müqayisədə daha kiçik qrup olduğu düşünülür.
İsrail hərbi rəsmiləri keçmişdə təşkilatı Fələstin Administrasiyasının təhlükəsizlik xidmətlərinin “terror qanadı” olmaqda ittiham etmişdilər.
Təşkilatın silahlı qanadının adı Nasir Səlahəddin Briqadalarıdır.
Fələstin Müqavimət Komitələrinin silahlı qanadının üzvü
Fələstinin Qurtuluş Xalq Cəbhəsi: Fələstinin ən böyük solçu təşkilatı
Fələstinin Qurtuluş Xalq Cəbhəsi (FQCP) solçu təşkilatdır.
FQCP 1967-ci ildə İsrailin İordan çayının qərb sahilini işğal etməsindən sonra fələstinli xristian Corc Habaş tərəfindən yaradılıb.
Marksist-leninçi ideologiyadan qidalanan təşkilat 1970-ci illərdə dünyanın müxtəlif yerlərində solçu qruplarla sıx əlaqələr qurmuşdu.
FQCP 1970-ci illərdə fələstinlilərin problemlərini dünyanın gündəminə gətirmək üçün bir çox qaçırma əməliyyatları həyata keçirib.
Bunlardan ən məşhuru 1976-cı ildə Entebbedən havaya qalxan Air France təyyarəsinin qaçırılmasıdır.
FQCP 1970-ci illərdə FƏTH-dən sonra FAT-ın ən böyük tərkib hissəsi idi.
Fəth əsasən ərəb ölkələrindən dəstək almağa çalışarkən, FQCP dövrün bəzi sosialist ölkələri ilə yaxşı əlaqələr qurmağa çalışırdı.
1979-cu il İran İslam İnqilabının və 1991-ci ildə Sovet Sosialist Respublikaları İttifaqının dağılmasının bölgəyə də təsir etdiyi bir dövrdə FQCP hakimiyyətini itirdi.
Təşkilatın dəstəkçi bazasının bir hissəsi islamçı qruplara, xüsusən də HƏMAS-a keçib.
FQCP 1996-cı il seçkilərini boykot etdi və üç il sonra Fələstin Muxtariyyətinin yaradılmasını qəbul etdi.
Həbəşdən sonra qruplaşmanın lideri Əbu Əli Mustafa 2000-ci ildə FQCP-nin Ramallahdakı ofisinə İsrailin helikopterlə hücumu nəticəsində həlak olub.
Qrup buna cavab olaraq İsrailin turizm naziri, sağçı partiyanın lideri Rehavam Zeemini Qüdsdə qətlə yetirib.
İsrail hücumda təşkilatın yeni lideri Əhməd Saadatı günahlandırıb. 2002-ci ildə Fələstin rəhbərliyi Səadəti həbs edərək Yerixo həbsxanasına salıb.
Səadət 2006-cı ilin yanvarında keçirilən seçkilərdə FQCP-nin parlamentə daxil olmaq hüququ qazanan üç namizədindən biri oldu. Lakin iki ay sonra İsrail əsgərləri Yerixo həbsxanasını mühasirəyə alaraq Səadəti və daha dörd nəfəri qaçırıblar.
Saadat bu gün də İsrail həbsxanasında saxlanılır.
FQCP-də təlim keçən fələstinli gənclər
Təşkilat 2000-ci illərdə müxtəlif hücumlar, o cümlədən intihar hücumları həyata keçirib.
Son illərdə FQCP əsasən Qəzzadan İsrailin cənubuna kütləvi raket və minaatan hücumları üzərində cəmləşib.
FQCP-nin silahlı dəstəsi Əbu Əli Mustafa Briqadaları “Birgə Əməliyyat Otağı” daxilində islamçı qruplar, o cümlədən Əl-Qəssam Briqadaları və Qüds Briqadaları ilə birgə fəaliyyət göstərir.
FQCP İsrail, ABŞ və Aİ-nin “terror təşkilatı” siyahısındadır.
1960-cı illərin sonunda FQCP-dən ayrılaraq yaradılan FQCP-Ümumi Komandanlıq adlı ayrıca solçu təşkilat da var. Bu nisbətən kiçik bir təşkilatdır.
FQCP Baş Komandanlığının uzun illərdir Suriya administrasiyası ilə sıx əlaqədə olduğu məlumdur və onun İrandan da dəstək aldığı iddia edilir.
Təşkilatın fəaliyyətini əsasən Suriya və Livan üzərindən həyata keçirdiyi düşünülür.
Aslanlar yuvası: “Gənc və qəzəbli” fələstinlilərdən ibarət yeni təşkilat
2023-cü ilin əvvəlində İordan çayının qərb sahilinin şimalındakı Nablus şəhərində yeni bir təşkilat yarandı və İsrail əsgərlərinə və köçkünlərə qarşı silsilə hücumlar həyata keçirməyə başladı.
“Aslanlar yuvası” adlanan bu təşkilatın üzvləri və tərəfdarları, əsasən, son illərdə Fələstin siyasətini formalaşdıran ənənəvi yanaşmalardan uzaqlaşdıqlarını iddia edən gənc fələstinlilərdir.
2023-cü ilin ilk aylarında qruplaşmanın bir neçə üzvü İsrail hədəflərinə qarşı hücumlar təşkil etməkdə ittiham edilərək İsrail ordusu tərəfindən saxlanılıb və bəziləri öldürülüb.
İsrail Müdafiə Qüvvələri (IDF) bildirib ki, fələstinli silahlıların qüvvələrinə atəş açmasından sonra əməliyyatı “dərinləşdirib”.
Bir neçə həftə sonra onlarla maskalı, silahlı gənc Nablusun arxa küçələrində parad keçirdi.
Bu hadisələr Fələstin rəsmiləri və İsrail təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən həyəcan verici hesab edilib.
Təşkilatın “Əsasən 20 yaşlarında olan, İordan çayının qərb sahilində və ya Qəzzada heç bir siyasi qrupun üzvü olmayan və ilk növbədə İsrail işğalına qarşı mübarizəyə yönəlmiş qəzəbli, narazı fələstinlilər qrupu” olduğu iddia edilir.
Qrup həmçinin TikTok da daxil olmaqla müxtəlif sosial media platformalarında populyarlığı ilə diqqət çəkir.
İsrail “Aslanlar yuvası”nı “terror təşkilatı” kimi təsvir edir.
Bir dəfn mərasimindəki “Aslanlar yuvası” təşkilatı mənsubu
İddialara görə, Fələstin Administrasiyası qruplaşmanı silahlı mübarizədən əl çəkməyə və Fələstin təhlükəsizlik xidmətlərinə qoşulmağa razı salmağa çalışıb.
Bəzi üzvləri inandırmaqda müvəffəqiyyətli olsalar da, qrup liderlərinin silahlarını təhvil verməkdən imtina etdikləri və “sona qədər mübarizəni davam etdirəcəklərini təkid etdikləri” iddia edilir.
FDHQC: Dəniz Gezmişin də düşərgəsində təlim aldığı təşkilat
Fələstin Demokratik Xalq Qurtuluş Cəbhəsi (FDHQC) nisbətən az güclü solçu təşkilatdır.
1960-cı illərin sonunda xristian ərəb olan Naif Havatmenin rəhbərliyi ilə yaradılan qrup FQCP-dən ayrılıb və ideoloji cəhətdən sosialist və dünyəvidir.
Türk Xalq Qurtuluş Ordusu (THKO) təşkilatının qurucularından olan və 1972-ci ildə edam edilən Dəniz Gezmiş və bir qrup yoldaşı da 1969-cu ildə FDHQC düşərgəsində təlim keçib.
FDHQC-nin silahlı dəstəsinin üzvləri
Təşkilat 1990-cı illərdə aparılan sülh danışıqlarını tənqid edib.
Bu illər ərzində FDHQC Fələstin təşkilatları arasındakı problemləri dialoq yolu ilə həll etməyi müdafiə edən bir xətt izləyib.
Təşkilatın rəhbərliyi Suriyanın paytaxtı Dəməşqdə yaşayır.
Gununsesi.info
