
Banka borcu olanlar “reketlər”lə üz-üzə qalıb
«Unibank»ın 3300 manat kredit borcuna görə 38 yaşlı vətəndaş Mübariz Bayramovu həbs etdirməsi yeni president yarada bilər. Yəni əhalidə xof yaratmaq, nəyin bahasına olursa-olsun borcunu ödətdirməyə çalışırlar.
Banklarda problemli kreditlərin artması kollektor şirkətlərinin fəaliyyətinin daha da aktivləşib.
Kollektorluq ya reketçilik?
Qeyd edək ki, kollektor agentliyi – borcların yığılması üzrə ixtisaslaşmış şirkətdir. Bir növ hədə-qorxu yolu ilə borcların yığılması həyata keçirilir.
Bununla paralel Azərbaycanda “Anti-kollektor” MMC şirkəti də fəaliyyət göstərməyə başlayıb. Bu şirkətin isə əsas vəzifəsi borcluların hüquqlarını müdaifə etməkdir.
Gununsesi.info hər iki şirkətin Azərbaycandakı fəaliyyəti barədə bir araşdırma aparmağa çalışdı.
“Anti-kollektor” MMC-nin rəhbəri, hüquqşünas Əkrəm Həsənov deyir ki, Azərbaycanda kollektor şirkətlər 2005-ci ildən fəaliyyət göstərməyə başlayıb: “Onlar təkcə bank sektoruna deyil, bir çox şirkətlərə, mobil operatorlara, dükan sahiblərinə hətta sələmçilərə də xidmət edirlər. Yəni, onlara borcu olan şəxslərə kollektorlar müəyyən vasitələrlə təsir edərək pulu yığmağa çalışırlar. Bura hətta hədə-qorxular, fiziki zorakılıq da daxil ola bilir”.
Belə şirkətlərin fəaliyyəti qanunla tənzimlənirmi?
Ə.Həsənov bilidirir ki, Azərbaycanda kollektorluq fəaliyyəti qanunla tənzimlənmir: “ Burada bir nüans var. Onların fəaliyyətində bankdan başqa digər sektorlarla bağlı məhdudiyyət yoxdur. Bankla bağlı isə məhdudiyyət var. Mülki Məcəlləyə və “Banklar haqqında” qanuna görə, bank müştərisi haqqında məlumatı üçüncü şəxsə ötürə bilməz. Burada yalnız məhkəmə istisnadır. Amma banklar faktiki olaraq müştəriləri barədə üçüncü tərəfə məlumat ötürməklə qanunu pozurlar”.
Qanunsuz sələmçiliklə məşğul olanlar at oynadır
Hüquqşünasın sözlərinə görə, devalvasiyadan sonra bu sektorda iki xoşagəlməz proses geniş vüsət alıb. Birincisi, sələmçilikdir. Banklar kredit qoyuluşlarının dayandırdıqlarına görə, sələmçilik geniş yayılıb. Aylıq 10 faiz gəlirliliklə verilən borcun illik faiz dərəcəsi 110-120 faizə çatır. Ə.Həsənov deyir ki, onların yığılmasında çox amansız üsullardan istifadə olunur: “2014-cü ildə alman professoru ilə barəbər Mülki Məcəllənin borc fəslini yenidən işləmişik və hökumətə təqdim etmişik. Keçən il Ədliyyə Nazirliyi hamısını toplayıb son versiyanı hazırladı. Amma qəbul olunmadı. Orada borc götürənlərin müdafiəsi baxımından xeyli müddəalar var. Ona görə də bankların qanun layihəsinin qəbul olunmasına imkan vermədi. Burada sələmlə də bağlı bir məqam var idi. Belə ki, vətəndaşlar o zaman sələm verə bilərlər ki, həmin məbləğ onların ötən il əldə etdikləri gəlirin 50 faizindən çox olmasın. Özü də gəliri də sübut olunan gəlir olmalıdır, yəni ondan vergi ödəməlidir. Əks halda, fəaliyyət qanunsuz hesab edilməlidir. Təəssüf ki, qəbul edilmədi”.
İkinci, neqativ hal isə devalvasiyadna sonra kollektor şirkətlərinin amansız hərəkətlərinin artmasıdır. Ə.Həsənov qeyd edir ki, bəzən vətəndaşları intihar həddinə çatdırırlar: “MDB ölkələrində, o cümlədən Azərbaycanda vəziyyətin bu həddə çatması iqtisadiyyatın qeyri-şəffalığı ilə bağlıdır. Ölkədə əhalinin böyük hissəsinin qeyri-rəsmi gəlirləri rəsmi gəlirlərdən çoxdur. Belə şəraitdə kreditor qanuni yollarla borcu almaqda çətinlik çəkir. İş məhkəməyə gedəndə müəyyəm etmək olmur ki, kimin gəliri nə qədərdir”.
Borc alanların hüquqlarının pozulması artıq ölkədə anti-kollektorların yaranmasını labüd edirdi…
Ə.Həsənov deyir ki, bu şirkəti açmaqda ziddiyətlər yaşayıb.Hüquqşünas banklarla öncə kompromis axtarmağa çalışıb. Yəni, devalvasiyadan sonra ortaq məxrəcin yaranmasına, həm banklara, həm də vətəndaşlara xeyri olacaq bir variantın yaranmasına çalışıb. Lakin Konstitusuya Məhkəməsinin bankların xeyrinə çıxardığı qərardan sonra Əkrəm Həsənov borcluların müdafiəsini təşkil etmək qərarına gəlib. Və 2016-ci ilin mart ayının 1-dən etibarən “Anti-kollektor” MMC kredit borc olanlar üçün qapılarını açmağa başlayıb. Hüquqşünas bildirdi ki, ilk günlərdə müəyyən təzyiqlər olmuşdu. Hətta Maliyyə Bazarına Nəzarət Palatasının indiki rəhbəri Rüfət Aslanlı da o vaxt özünü müştəri kimi təqdim edərək Anti-kollektor şirkətinə baş çəkib.
İndiyədək şirkətə 3 mindən çox adam şikayət edib
“Şikayət edənlərlə söhbət edərkən, baxırıq əksəriyyətinin psixoloji yardıma ehtiyacı var. Bizdə məsləhət pulsuzdur. Sənədlərinə baxırıq, məsləhətlərimizı bildiririk. Əgər iş məhkəməyə gedəcəksə, o zaman ödəniş olur”,-deyə hüquqşünas vurğulayır. Şikayət edənlər arasında həm sahibkarlar, həm də adi vətəndaşlar var. Kredit növlərində isə istehlak və ipoteka nisbətən üstünlük təşkil edir.
Bank borcuna görə həbslər artıq 4-5-ci dəfədir təkrarlanıb. Sonuncu fakt isə “Unibank”ın müştərisi ilə bağlı oldu. “Anti-kollektor”un əməkdaşları müştərinin evində olaraq, şəkillərini çəkiblər.
Bakı Apellyasiya Məhkəməsinin qərarı ilə o, 5 sutkalıq həbs cəzası alıb. Ə. Həsənov işi Avropa Məhkəməsinə qədər götürmək fikrindədir:“O vaxt biz bildirirdik ki, həbslər ola bilməz, qanunsuzdur. Daha sonra həbslərin aparılması ilə banklar bizə sübut etməyə çalışdı ki, tutdura bilərik. Əslində, bunun kökündə müştəriləri qorxutmaq durur. Əgər həbs ehtimalı varsa, anti-kollektor şikayətçinin işini pulsuz həyata keçirir. Yəni yerli instansiya, Avropa Məhkəməsinə sənədlərin hazırlanmasını pulsuz yerinə yetirəcəyik. Qorxub geri çəkilmək lazım deyil. Sabah həbsdən çıxandan sonra borcu ödəyə bilməyəndə yenə həbs ediləcək. Bizə müraciət edənlərin 75 faizinin ödəmə qabiliyyətinin olmamasıdır. Onları həbs etməklə sosial vəziyyəti daha da pisləşdirə bilərlər. Problemli kreditlərin həcmi kifayət qədər çoxdur. Onu ödəməyən insanların hamısını tuta bilməzlər, sadəcə xof yaradırlar. Biz də onu başa salmağa çalışırıq. Sadəcə olaraq, maarifləndirməyə çalışırıq ki, məhkəmə prosesindən çəkinməsinlər, əksinə bununla vaxt uzanacaq və zaman qazanacaqlar. Hazırda isə bankların vəziyyəti o həddə deyil ki, uzun vaxt aparan işlərə zaman sərf etsinlər. Çünki indi bankların minlərlə məhkəmə işi var, amam bu işləri aparacaq kifayət qədər işçisi yoxdur. Ona görə, real qaytarılması mümkün olan kreditlər üzərində daha çox köklənirlər”.
Dövlət işə qarışacaq
Hüquqşünas deyir ki, dövlət geci-tezi problemli kreditlərlə bağlı işə qarışacaq: “İndi banklara imkan verir ki, əhalidə olan borclardan nəyi bacarırsa, qopara bilsin. Düşünürəm ki, dövlət sosial gərginliyin artmasına imkan verməyəcək. Çünki bu artıq dövlətin özünün maraqlarına ziddir”.
Azərbaycanda ən təhlükəli kreditlər evini girov qoyanlardır. Əvvəllər belə hallar tək-tük idi, indisə kütləvidir. Bu, dövlət içində canlı bombadır. Hamının evi kütləvi şəkildə əlindən alınmacayaq ki? Ona görə də, güman ki, işə dövlət qarışacaq. Yoxsa bankların özü də daha dərin böhrana düşə bilər. Həmin girovların satışında çətinliklər olacaq”.
Hazırladı: Vüsalə RÜSTƏMOVA
Gununsesi.info