-Adın nədir a bala?
-Ləman.
-Mənasını bilirsən?
-İşıldayan, parıldayan.
-Hansı əsərdə var Ləman adı?
-“Cəbhədən cəbhəyə” romanında.
-Kİm yazıb o romanı?
– Həsən Seyidbəyli və İmran Qasımov.
– Niyə “Cəbhədən cəbhəyə” bəs?
-Çünki əsərin qəhrəmanı Teymur Böyük Vətən Müharibəsində ( 1980-ci illərin sonlarında biz İkinci Dünya Müharibəsini məhz belə adlandırırdıq) yaralanıb arxa cəbhəyə qayıdır və yerli düşmənlərə qarşı mübarizəni davam etdirir.
-O müəlliflərin birlikdə yazdığı daha hansı əsərləri tanıyırsan?
– “Uzaq sahillrdə”,” İllər keçir” romanlarını.
– Afərin, qızım. Bax, jurnalistikaya belə gənclər gəlməlidir.
Mənim universitet xatirələrim bu dialoqla başlayır. Rəhmətlik Qulu Xəlilovla. O vaxta qədər Qulu Xəlilovu “Yaşamaq istəyirəm” romanından tanıyırdım. Sadəcə yazıçı kimi. Amma indi o məni mənim özümə tanıdırdı. Adımın mənasını soruşur, dünyagörüşümü öyrənir, mən də verdiyim cavablardan dolayı özümü göyün yeddinci qatında hiss edirdim. Daha demirdim ki, bu hələ jurnaldır… kino qabaqdadır.
Bəli, mən həmin ili kinoya bilet tapa bilmədim. Yaradıcılıq imtahanında Qulu Xəlilovun, Azərbaycan ədəbi tənqidinin görkəmli nümayəndəsinin xeyir duasını qazansam da, ədəbiyyat imtahanında Zinyət xanımın bir cümləsi taleyimi həll etdi. Ağır cümlə idi, həm də mürəkkəb . Eynən düşdüyüm situasiya kimi. Sadə kəndçi qızı belə bir situasiyaya hazır deyildi. Düzdür biletin ilk iki sualını bülbül kimi ötmüşdüm. Seyid Əzim Şirvaninin “Könül ta var əlində” qəzəlini əzbər demiş və bununla da məndən imtahan götürən Yolçu Piriyevə sanki dünyaları bağışlamışdım. İkinci sual Məmməd Səid Ordubadinin ” Gizli Bakı” əsərində Sona xanım surəti idi ki, yazıçı onu bizə dövrünün prizmasından necə tanıtmışdısa o cür də təhlil etmişdim. Ruhu yəqin ki, bizi bağışlayar əgər “meşşan təbiətli qadın” deməklə haqqına girmişdimsə…
Amma üçüncü sualın -cümlə təhlilinin məqamı gələndə sərt və ərköyün təbiətli Sona xanımın milyonçu ərinə rəhmət oxumalı oldum. Çünki qarşımda ondan da sərt Zinyət xanım dayanmışdı və o cümlə təhlilində kiçik yanlışımı mənə bağışlamaq niyyətində deyildi. Hər halda imtahandan beş qiymət ala bilmədim. Yolçu Piriyevin məni xilas etmək üçün axtardığı bütün yollar da məni universitetə yox, doğulduğum kəndə aparmalı oldu. Arxamca dəhlizə belə çıxdı, qızım, sən qiymətindən narazı qalmadın ki?- dedi. Yox, müəllim- dedim. Axı “4 “almışdım, bir “4” də lap əvvəldən ədəbiyyat yazılıdan. Fikrimdə iki 4-lə artıq Universitet tələbəsiydim, canım tütündən büsbütün qurtarırdı.
Bəli, uşaqlığım hər il anamın adına kolxozdan verilən 35-40 sot sahədə əkilən tütünü becərməklə keçmişdi. O illərdə tütün məcburi idi. Mayda şitil əkməklə başlayan proses bir də dekabrda qurudulmuş tütünün taylara yığılması ilə başa çatırdı. Becərənlər bilər, əsl cəhənnəm əzabı idi. Əkilməsi bir cür, sulanması bir cür, alağı bir cür, qırımı bir cür. Ən pisi də elə qırımı idi. Əllərin qap-qara yapışqan tütün zəhəri ilə şirələnirdi. Və biz bu şirəli zəhər əllərlə tütün ləkinin ortasında oturub çörək yeyirdik. Salfet-filan nə gəzirdi? Olsa belə onun yeri tütünlük deyildi, o süfrə bəzəyi idi. Tütünlük üçün nə çox evdə köhnə qəzet -jurnal?!. Sovetin təqdirolunası cəhətlərindən bəlkə də ən birincisi sadə kənd adamının , kolxozçunun da oxuması qayğısına qalması idi. Adamlar hər il azı yeddi-səkkiz qəzet-jurnala abunə yazılırdı. Bizim evə də “Krestyanka” jurnalı da daxil olmaqla bəlkə də 10 adda qəzet-jurnal gəlirdi. Oxuyanı oxuyur, qalanı da tütünlüyə daşıyırdıq. Hərçənd “Kommunist” qəzetinin müdafiə qabiliyyəti burda da sıfır idi. Qapqara tütün şirəli əlimizlə əvvəlcə qəzeti, sonra da qəzet qarışıq çörəyi kəsir, qəzetin mətbəə qoxusu tütünün zəhər qoxusuna qarışır , çörək yox, sanki ödümüzü çeynəyirdik.
Tütünün yeganə üstün cəhəti o idi ki, adamı oxumağa ruhlandırırdı. Şəxsən mən atamdan-anamdan yox, tütündən qorxub oxuyurdum. İndi universitetdə Zinyət müəllimdən 4 qiymət alanda o qorxunu mənə təkrar qardaşım yaşatdı. Qiymətimi bilincə ” Get, sənədlərini götür, yallah tütünə” dedi. Elə də oldu. Mən yüksək bal qazansam da müsabiqədən keçə bilmədim və …tütünlüyə qayıtdım. Şəhərdən zəhərə.
Növbəti il yenə də universitet qapılarında əsir-yesirdim. Nəhayət qiyabi şöbəni qazana bildim. Göydə uçurdum. Jurnalist olacaqdım. Xeyir duamı isə bir il əvvəldən Qulu Xəlilov vermişdi. İndi tələbə Ləmanın “dərsini” vermək zamanı idi. Yadımdadır, onun dərsində milçək uçsa vızıltısı eşidilərdi. Həmin gün də hamı sakitcə mühazirəsini dinləyirdi. Birdən Qulu müəllim ” atadan, anadan….” deyib səsini qısdı və bir neçə saniyə ərzində auditoriyadan cavab gözlədi. Hamı susdu, mən isə sanki triqonometrik məsələnin həllini tapmışdım. Sevinclə ” Yar şirin olar “deyə bağırdım. Qulu müəllim ağır-ağır ” Deyəsən sənin təcrübən var” dedi və milçək uçsa səsi eşidilən zalın sükutu həmin andaca pozuldu. Qulu Xəlilovun dərsində gülmək nadir hadisə idi. Tez də hamı özünü yığışdırdı.
Auditoriyanı bürüyən qəhqəhə səsi bir də ilk dərs günündə eşidilmişdi. Deməli, əksəriyyət biri-birini tanımır. Hamı səbirsizliklə müəllimin gəlməsini gözlyir. Birdən qapı açılır, ortayaşlı , ağsaçlı bir kişi auditoriyaya daxil olur. Hamımız ayağa qalxırıq. Adam qıpqırmızı qızarır, sakitcə, heç kimə heç nə demədən keçib ən arxa partada oturur. Məlum olur ki, o da bizim tələbə yoldaşımızdır, Sübhandır. Sübhanın ardınca auditoriyaya daxil olan müəllim isə Əliş Nəbili idi. Elə mənim qiymət kitabçama yazılan ilk beş də Əliş müəllimin beşi idi. Klişe haqqında pis danışmamışdım. Sonra Nəsir İmanquliyevin üçü, sonra Famil Mehdinin dördü, sonra Əliyar Səfərlinin nöqtəsi…Ən çətini də o nöqtə idi. Nə Qazi Bürhanəddin, nə Məsihi, Nə Məhəmməd Füzuli haqqında biliklərimiz Əliyar müəllimi qane edirdi. Düz bir il süründürmüşdü içi mən qarışıq qrupumuzun əksər uşaqlarını. Yalnız bir ilin tamamında nöqtənin yerini qiymət tuturdu. Ən əsası, pulsuz-parasız. Xahiş-minnət nəzərə alınırdı, pul-para isə əsla! Universitetin jurnalistika fakültəsində həmişə təmizlik gördüm. Akif müəllimin ciddiliyi, Cahangir müəllimin səmimiliyi, Raifə xanımın xofu, Nüşabə xanımın tələbkarlığı, adını çəkmədiyim onlarla müəllimlərim -hərəsi yaddaşımıza bir cür yazıldı. Hərəsindən bir şey öyrəndik. Bu Universitet Adamlar bizim həyat yolumuzu müəyyən etdilər. Bizə bu peşəni sevdirməyi bacardılar, Universiteti sevdirməyi bacardılar. Təkcə Müstəqil Cümhuriyyətin yadigarı kimi yox, həm də bütün universitetlərin flaqmanı kimi. Bu gün ürəklə, çox səmimi şəkildə ” Nə yaxşı ki, müəllimim sən oldun BDU”-deyə bilirəm.
Nə yaxşı “jurfak”ın tələbəsi olmaq arzumu gözümdə qoymadın. O fakültənin ki, həmin illərdə ucadan uca, qocadan qocaydı. Jurnalistika sözünün elə bir çəkisi, elə bir sambalı vardı ki…Bunu bir də partaların üstündə yazılan şeir parçalarını oxuyanda hiss edirdin. Xüsusilə qızlar….Pəəhhhh, oxuyurduq və özümüzü ağ atlı oğlanı gözləyən şahzadə sayırdıq.
Əziziyəm isfakın
gül başına filfakın
Yuristlər qurban olsun
bir qızına jurfakın
Onda jurnalistika da, onun qızları da çox ucalıqda idi, çox. Bu gün bunu deyə bilməyəcəm, əziz universitetim. Soruşsan yüz cür səbəb var, amma 100 yaşın təntənəsi o səbəblərdən daha vacibdir. 100-ün mübarək, doğmam mənim.
Yazı BDU-nun ” 100 ilin zirvəsində” müsabiqəsinə təqdim edilir.
Ləman Ələşrəfqızı
xüsusi olaraq,
Gununsesi.org üçün
