Afrikanı itirən Fransa Qazaxıstan və Özbəkistanda uran axtarmağa qərar verib. Makronun Mərkəzi Asiya turnesi zamanı əsas hədəflərindən biri urandır. Səfər Avropa İttifaqının (Aİ) hazırkı əsas təchizatçıları Niger və Rusiyanı itirdiyi bir vaxta təsadüf edir.
Gununsesi.info xəbər verir ki, Fransa prezidenti Emmanuel Makron Mərkəzi Asiyadadır. Bu səfər Avropanın nüvə və qalıq yanacaqlara çıxışında Mərkəzi Asiyanın əhəmiyyətinin artdığı bir vaxtda baş verib.
Makronun səfər cədvəlinə nəzər saldıqda belə görünür ki, bu, Qazaxıstan və Özbəkistanla ticarət və ikitərəfli münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün edilir, lakin səfərin arxasında nələrin dayandığını anlamaq üçün ötən iyul ayına qayıtmalıyıq.
İyul ayında Nigerdə baş verən çevrilişin Fransa üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən nüvə sənayesini riskə atacağından qorxurdular.
Fransanın ən çox uran aldığı ikinci ölkə Niger olub. Birincisi isə Makronun dünən eniş etdiyi dünyanın ən böyük uran istehsalçısı olan Qazaxıstandır.
Bu gün Makron digər mühüm uran istehsalçısı olan Özbəkistana səfər edəcək.
Dünənki mətbuat konfransında Qazaxıstan prezidenti Kasım-Jomart Tokayev deyib ki, Fransa “əsas əhəmiyyətə malik etibarlı tərəfdaşdır”.
Makron bu iltifatı cavabsız qoymayıb və Qərbin Rusiyaya qarşı sanksiyalarına əməl etdiyi üçün Tokayevə təşəkkür edib.
Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsindən sonra Aİ-nin Rusiyadan neft alışı sürətlə kəsildiyi halda, Qazaxıstan Aİ-yə ən çox neft satan üçüncü ölkə olub. Qazaxıstanı yalnız Norveç və ABŞ qabaqlayır.
Amma Fransanı neftdən daha çox maraqlandıran Orta Asiya uranıdır.
Fransa elektrik enerjisinin 60 faizini atom elektrik stansiyalarından istehsal edir və bu nisbətdə dünyada birinci yerdədir.
Qazaxıstanda olan Fransa nümayəndə heyətinin üzvü “Qazaxıstanlılar bizim nüvə təcrübəmizə böyük maraq göstərirlər” deyib. dedi. Bu şəxsin sözlərinə görə, Fransanın ictimai enerji şirkəti EDF Qazaxıstanın ilk atom elektrik stansiyasını tikməyi planlaşdırır, Paris hökuməti isə Fransa universitetlərinin Qazaxıstanda filiallarını açmasını istəyir.
Fransa ənənəvi olaraq uran ehtiyacının əhəmiyyətli bir hissəsini Nigerdə uran mədənlərində işləyən fransız şirkətlərindən alırdı.
Bu təchizatın gələcəyi çevrilişdən sonra hakimiyyətə gələn anti-Fransa xuntasına görə risk altındadır.
Fransa iyul ayında çevrilişin enerji istehsalı üçün qısamüddətli risk yaratmadığını və iki il davam edəcək kifayət qədər uran ehtiyatına sahib olduqlarını açıqlamışdı.
Lakin Makronun Mərkəzi Asiyaya səfəri onu göstərir ki, Paris Niger kimi mühüm uran mənbəyində siyasi qeyri-sabitliyin yarada biləcəyi domino effektindən müəyyən qədər narahatdır.
Qazaxıstanın paytaxtı Astanadan olan politoloq Dosim Satpayev də bu səfərin 100 ildir regionda dominantlıq edən Mərkəzi Asiya ölkələrinin Rusiya ilə əlaqələrinin böyük transformasiyanın yaşandığı bir dövrə təsadüf etdiyinə diqqət çəkir.
Satpayev iddia edir ki, Ukrayna müharibəsi ilə Rusiyanın bölgədəki təsirləri azalıb:
“Rusiya ilə hərbi əməkdaşlıq azdır və işğalla Rusiyanın regiondakı imici pisləşib. Mərkəzi Asiya hökumətləri bu məsələni açıq şəkildə səsləndirməsələr də, bu transformasiya baş verir”.
Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov da ötən həftə oxşar bəyanatla çıxış edərək, “Qonşularımızı, dostlarımızı və müttəfiqlərimizi bizdən uzaqlaşdırmaq cəhdlərini qınayırıq” demişdi.
Lakin Mərkəzi Asiyanın Qərblə inkişaf edən münasibətləri gərginliksiz deyil. ABŞ və Aİ Rusiyaya qarşı sanksiyaların Mərkəzi Asiya ölkələri vasitəsilə pozulduğu barədə bəyanatlar verib. Mütəşəkkil Cinayətkarlıq və Korrupsiya Hesabatı Layihəsi (OCCRP) tərəfindən aparılan araşdırmaya görə, bura Rusiya şirkətlərinin Qazaxıstandakı silahları tərəfindən kiçik pilotsuz təyyarələrin və Qərb istehsalı olan mikroçiplərin qaçaqmalçılıq yolu ilə ölkəyə gətirilməsi daxildir.
OCCRP-nin məlumatına görə, bu məhsullar Rusiya tərəfindən müharibə məqsədləri üçün istifadə olunur.
Bu paralel idxal praktikası, Rusiya uzunmüddətli müharibəyə hazırlaşdığı bir vaxtda qönçələnməkdə olan Mərkəzi Asiya-AB münasibətlərini poza bilər.
Amma regionda öz təsirini artırmağa çalışan təkcə Aİ deyil. Çin də qonşu regionu ilə yaxından maraqlanır.
Pekinin bölgədəki hərbi varlığı nisbətən kiçik olsa da, son illərdə onun iqtisadi iştirakı əhəmiyyətli dərəcədə artıb.
Çinin Kəmər və Yol Təşəbbüsünün kəmər hissəsi Çindən başlayan, Mərkəzi Asiyadan keçən və Avropaya çatan marşrutlara aiddir.
Çin Mərkəzi Asiyada bu təşəbbüs çərçivəsində 100-dən çox layihəni maliyyələşdirib.
Fransa və Aİ heç vaxt Çinin birbaşa qonşusu olan bu bölgəyə qoyduğu sərmayələrin həcmi ilə rəqabət apara bilməz.
Yenə bölgənin əhəmiyyətli bir aktyoru Türkiyədir. Tarixi bağlarından istifadə edərək bölgə dövlətləri ilə isti təmaslar quran Ankara Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) adı altında qurulan təşkilatla həm ticarət, həm də diplomatiya sahəsində böyük irəliləyişlər əldə edib.
Amma bu səfər zamanı Makron ümid edir ki, Ukraynadakı müharibənin gətirdiyi strateji fürsətdən istifadə edərək, Rusiyanın bəzi ənənəvi tərəfdaşlarını heç olmazsa, Qərbə üz tutmağa razı sala bilsin.
Gununsesi.info
