Nəhayət, 1814-cü ildə qonşusu Norveçlə müharibə aparan və bu müharibədə qalib gələn və o vaxtdan bəri neytrallıq prinsipini qoruyan İsveç 200 ildən sonra rəsmi olaraq NATO-ya üzv oldu. 2022-ci ildə başlayan Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra neytrallıq prinsipindən imtina edərək qonşusu Finlandiya ilə birlikdə NATO-ya üzv olmaq üçün müraciət edən Stokholm rəhbərliyi məqsədinə nail olub.
Gununsesi.info Stokholm administrasiyasını neytrallıq prinsipindən NATO üzvlüyünə aparan xronikanı təqdim edir.
Skandinaviya ölkəsi İsveç ABŞ-ın paytaxtı Vaşinqtonda üzvlük prosesi başa çatdıqdan sonra rəsmi olaraq NATO-nun 32-ci üzvü oldu. Sənədlərin çatdırılması İsveçin Rusiya-Ukrayna müharibəsindən sonra üzvlük üçün müraciətindən iki il sonra baş tutub.
İsveçi NATO üzvü edən prosesdə baş verənlər…
Dünyanın ən qədim neytral ölkəsi sayılan İsveçlə Norveç arasında 1814-cü ildə baş vermiş müharibə ölkənin son işğalçı müharibəsi kimi tarixə düşüb. İsveç həm Birinci Dünya Müharibəsində, həm də İkinci Dünya Müharibəsində rəsmi olaraq neytrallığını elan etdi. Bununla belə, onun neytrallığı, xüsusən də İkinci Dünya Müharibəsində dəfələrlə müzakirə olunub. Uzun müddət Almaniyanı nümunə götürən İsveç bu dövrdə dünyada yaranan bloklara biganə qalmağı seçdi.
İsveç hökuməti İkinci Dünya Müharibəsi zamanı ölkənin nasist Almaniyası ilə döyüşməyəcəyini bəyan etməklə bəzi imtiyazlar əldə etdi. Müharibə zamanı Almaniyaya polad və maşın daşıyan İsveç də müharibə zamanı Norveçin nasistlərə qarşı müdafiəsinə dəstək verdi. Bu kontekstdə o, 1943-cü ildə Danimarka yəhudilərinin əsir düşərgələrindən azad edilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etdi. Müharibənin sonuna doğru İsveç bəzi dinc təşəbbüslər etdi və bir çox konsentrasiya düşərgələrində xüsusilə Skandinaviya və Baltikyanı yəhudiləri xilas etmək üçün bəzi addımlar atdı.
SOYUQ MÜHARİBƏ İLLƏRİ
İsveç 20-ci əsr boyu neytrallığı ilə tanınsa da, ölkənin və onun əsas hakimiyyət orqanlarının Soyuq Müharibə dövründə ABŞ ilə daha sıx əlaqələri olduğu hamıya məlumdur. 1960-cı illərin əvvəllərində iki ölkə İsveçin qərb sahillərində bir neçə Amerika nüvə sualtı qayıqlarının yerləşdirilməsi barədə razılığa gəliblər. Həmin illərdə İsveç ABŞ ilə müdafiə paktı imzaladı. Bu müqavilə dövlət sirri olaraq qaldı və yalnız 1994-cü ildə İsveç ictimaiyyətinə məlum oldu.
AVROPA BİRLİYİ ÜZVÜ OLDU, AMMA ÖZ PULUNDAN İSTİFADƏ ETDİ
Soyuq Müharibə başa çatdıqdan sonra İsveç, Avstriya və Finlandiya Avropa Birliyinə qoşuldu, lakin İsveç avronu öz valyutası kimi qəbul etmədi. İsveç NATO və bəzi digər ölkələrlə bəzi hərbi təlimlərin bir hissəsi olsa da, digər Avropa ölkələri ilə müdafiə texnologiyaları və müdafiə sənayesi sahəsində geniş əməkdaşlıq etsə də, hərbi müttəfiqi olmamağa davam etdi.
İSVEÇİN NEYTRALLIQ PRİNSİPİ
İsveçin neytrallıq doktrinası ümumiyyətlə 19-cu əsrə aiddir, çünki 1814-cü ildə İsveçin Norveçə qarşı kampaniyası başa çatdıqdan sonra ölkə müharibə vəziyyətində deyildi. İkinci Dünya Müharibəsi zamanı İsveç nə müttəfiqlərə, nə də ox dövlətlərinə qoşuldu. Bu, bəzən mübahisəyə səbəb olur, çünki İsveç, müəyyən hallarda, nasist rejiminə öz dəmir yolu sistemindən qoşun və yüklərin, xüsusən də Alman döyüş maşını üçün həyati əhəmiyyət kəsb edən İsveçin şimalındakı mədənlərdən dəmir filizi daşınması üçün istifadə etməyə icazə verirdi.
Bununla belə, İsveç Qış Müharibəsində Finlandiyanın müdafiəsinə də dolayısı ilə töhfə verdi və 1943-cü ildən sonra Norveç və Danimarka qoşunlarının İsveçdə təlim keçməsinə icazə verdi. Soyuq Müharibənin əvvəlində İsveç beynəlxalq münasibətlərdə qoşulmama və aşağı profil siyasətini güclü milli müdafiəyə əsaslanan təhlükəsizlik siyasəti ilə birləşdirdi. İsveç ordusunun funksiyası hücumun qarşısını almaq idi. Bununla yanaşı, ölkə Qərb bloku ilə, xüsusən də kəşfiyyat məlumatlarının mübadiləsi sahəsində nisbətən sıx qeyri-rəsmi əlaqələr saxlayırdı.
İSVEÇ-RUSİYA MÜNASİBƏTLƏRİ
1952-ci ildə İsveçin “DC-3” təyyarəsi Baltik dənizi üzərində SSRİ-nin “MiQ-15” qırıcısı tərəfindən vuruldu. Sonradan aparılan araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, təyyarə əslində NATO üçün məlumat toplayır. Bir neçə gün sonra başqa bir təyyarə, “Catalina” axtarış-xilasetmə təyyarəsi göndərildi və o da sovetlər tərəfindən vuruldu.
27 oktyabr 1981-ci ildə Sovet İttifaqına məxsus “Viski” sinifli sualtı qayığı (U 137) ölkənin cənubundakı Karlskrona dəniz bazası yaxınlığında quruya oturdu. İstintaq heç vaxt aydın olmayıb ki, sualtı qayıq naviqasiya xətası ilə bağlı olub, yoxsa düşmənin İsveç hərbi potensialına casusluq edib. Bu hadisə İsveç və Sovet İttifaqı arasında diplomatik böhrana səbəb oldu. 1986-cı ildə Olof Palmenin öldürülməsindən və Soyuq Müharibənin bitməsindən sonra İsveç daha ənənəvi xarici siyasət yanaşmasını qəbul etdi. Bununla belə, ölkə sülhməramlı missiyalarda aktiv olaraq qalır və əhəmiyyətli xarici yardım büdcəsini saxlayır.
Rusiyanın 2022-ci ildə Ukraynanı işğal etməsinə cavab olaraq İsveç rəsmi olaraq NATO alyansına qoşulmağa keçdi. NATO-nun baş katibi Yens Stoltenberq cəmi bir neçə həftəlik sürətli üzvlük prosesindən danışıb, lakin NATO üzvü Türkiyə dəfələrlə İsveçin alyansa qoşulmasına mane olub, İsveçdən PKK terror təşkilatına qarşı hərəkətə keçməsini və İsveçdən bəzi terrorçuların ekstradisiyasını tələb edib.
İSVEÇİN NATO-YA ÜZVLÜK PROSESİ VƏ TÜRKİYƏ-İSVEÇ MÜNASİBƏTLƏRİ
İsveç 18 may 2022-ci ildə qonşusu Finlandiya ilə üzvlük üçün müraciət edib. NATO-ya yeni qəbulu təsdiqləməli olan 30 üzv dövlətdən biri olan Türkiyə İsveç və Finlandiyadan gözləntilərini dilə gətirib. Türkiyənin narahatlığı PKK/YPG və FETÖ kimi terror təşkilatlarının, xüsusən də İsveçdəki fəaliyyətindən qaynaqlanırdı.
28 iyun 2022-ci il tarixində Madrid Zirvə toplantısında Türkiyə İsveç və Finlandiya ilə Üçtərəfli Memorandum imzaladı və bu memorandumda iki ölkə terrorizmlə mübarizədə daha geniş əməkdaşlığa öhdəçilik götürdü. Bu çərçivədə üç ölkə tərəfindən Daimi Birgə Mexanizm yaradılıb. Bununla da iki ölkə rəsmi olaraq üzvlüyə dəvət edildi. 2022-ci il iyulun 5-də NATO ölkələri tərəfindən üzvlük protokolunun imzalanması ilə İsveç və Finlandiya rəsmiləri NATO iclaslarına “dəvət olunmuş ölkələr kimi” iştirak etməyə başladılar.
Bu proses zamanı üç ölkə arasında çoxlu görüşlər keçirilib. Finlandiya 3 aprel 2023-cü ildə Türkiyənin gözləntilərini qarşılamaq üzrə öhdəlikləri yerinə yetirildikdən sonra NATO-nun 31-ci üzvü oldu. Proses İsveç üçün davam etdi. Yanvarın 23-də Türkiyə Böyük Millət Məclisinin, fevralın 26-da isə Macarıstan Milli Məclisinin təsdiqindən sonra bütün müttəfiqlərin parlamentlərində təsdiq prosesinin tamamlanmasıyla İsveçin üzvlüyünün son mərhələsi tamamlandı.
Bu gün ABŞ-ın paytaxtı Vaşinqtonda keçirilən giriş protokolunun qəbulu mərasimi ilə İsveç rəsmi olaraq NATO-nun 32-ci üzvü oldu.
Gununsesi.info
