Heydər Əliyevin türklər və azərbaycanlılar haqqında – Tək millət, iki dövlət – yəni bir millət, iki dövlət ifadəsini yəqin ki, çoxları eşitmişdir.
Amma gəlin görək: türklər və azərbaycanlılar doğrudanmı bir xalqdır? Yoxsa ikisi çox yaxın insanlardır?
Dildən başlayaq. Türk və Azərbaycan dilləri türk dillərinin Qərbi Oğuz qrupuna aiddir. Və söz ehtiyatlarına görə 80-90 faiz oxşardırlar. Müqayisə üçün qeyd edək ki, öz dillərində danışan ruslar və ukraynalılar arasında anlaşma faizi təxminən 70% olacaq.
Lüğətdə, borclanmalarda cüzi fərqlər olacaq – Azərbaycandan azərbaycanlılarda daha çox rus və fars sözləri, türklərdə isə fransız sözləri eşidəcəksiniz. Məsələn, azərbaycanlılar pivəni pivə, türklər isə bira adlandıracaqlar. İran azərbaycanlıları daha çox farsca sözlərdən istifadə edirlər.
Azərbaycan türkcəsində olmayan bəzi qıpçaq dil xüsusiyyətlərini öz üzərinə götürdü. Türk dilində də Atatürk dövründə icad edilən daha çox neologizmlər var. Bir azərbaycanlının türk üçün danışması bir qədər arxaik görünə bilər.
Burada bir az fərq var. Türklər çoxlu yunan və cənub slavyan elementlərini mənimsəmişlər. Azərbaycanlılar öz tərkibinə bir çox iran və qafqaz (ləzgi, avar və s.) komponentlərini daxil etmişlər.
Türklər, məsələn, ən azı mavi gözlü sarışınlar ola bilər. Azərbaycanlılar arasında isə daha çox qaraşınlar üstünlük təşkil edir.
Amma bu məqam indi az əhəmiyyət kəsb edir – hər iki xalq özünü türk hesab edir.
Dində tarixən türklər və azərbaycanlılar mənaca bir qədər fərqlidirlər. Birincilər sünni müsəlmanlardır. İkincisi şiə müsəlmanlardır. Amma bu gün Azərbaycan Respublikasında bir çox azərbaycanlı sünni İslamı qəbul edir. Müxtəlif mənbələrə görə, Azərbaycan əhalisinin təxminən yarısı artıq sünnidir.
Qeyd edək ki, islam türklər və azərbaycanlılar üçün əsas faktor olmaqdan uzaqdır. Ortaq türk kökləri onlar üçün daha önəmlidir.
Türklər və azərbaycanlılar mentalitet baxımından çox oxşardırlar. İki coşqun döyüşkən xalq, keçmişin böyük imperiyalarının fəal yaradıcıları və indiki Avrasiyanın çiçəklənən dövlətlərinin yaradıcıları.
Hazırda Dağlıq Qarabağda gedən müharibə aydın göstərdi ki, azərbaycanlılar ən inadkar düşməni asanlıqla məğlub edən böyük döyüşçülərdir.
Türklər də hərbi baxımdan heç də geri qalmırlar, Ərdoğanın dövründə öz təsirlərini Suriya, İraq, Liviya və Cənubi Qafqazın bəzi hissələrinə genişləndirmişlər.
Hələ bunu demək olar – türklər və azərbaycanlılar bir-birinə yaxın xalqlardır, amma yenə də Avropa baxımından fərqlidirlər.
