Azərbaycan Tibb Universitetinin Tədris Terapevtik Klinikasının endokrinoloqu, dosent Səbinə Məşədiyeva bu gün üçün aktual olan endokrin sonsuzluq və böyrəküstü vəzilərin xəstəliklər brədə geniş məlumat verir.
Gununsesi.info endokrinoloq Səbinə Məşədiyevanın müsahibəsini oxuculara təqdim edir.
-Səbinə xanım, endokrin sonsuzluq nədir?
– Endokrin sonsuzluq son illər insanlar arasında daha geniş yayılmağa başlayıb, faiz göstəriciləri ilə desək, bu göstərici sonsuzluğun bütün səbəbləri arasında 60% təşkil edir. Bura bir neçə xəstəlik – yumurtalıqların, böyrəküstü vəzilərin xəstəlikləri, hipofiz vəzinin, şəkərli diabet zamanı ortaya çıxan problemlər, eyni zamanda qalxanabənzər vəzin xəstəlikləri zamanı yaranan sonsuzluq daxildir. Amma əgər biz sırf endokrinoloji problemlərdən yaranan sonsuzluqdan danışırıqsa, orda ilk növbədə yumurtalıqların endokrin funksiyasının pozulmasından danışmalıyıq. Yumurtalıqların endokrin funksiyasının pozulmasına 30 xəstəlikdə rast gələ bilərik. Onların arasında ən geniş yayılmışı yumurtalıqların polikistoz sindromudur. Onun da 6-7 növü var. Bu birincili və ikincili ola bilər. Yumurtalıqların polikistoz sindromu başqa endokrin xəstəliklər zamanı polikistoz kimi yarana bilər. Bunları ayırd etmək üçün xəstələr mütləq hormon müayinələrindən keçməlidir. Qanda, sidikdə müəyyən müayinələr keçirildikdən sonra endokrin sonsuzluğun diaqnozu qoyulur. Ancaq o diaqnoz qoyulandan sonra müalicələrə başlamaq olar. Biz bunu ümumi endokrin sonsuzluq kimi götürsək, bu göstərici 70-ci illərdə 30-40% təşkil edirdisə, hazırda sonsuzluğun 70-90%-ni endokrin sonsuzluq problemi təşkil edir. Bu xəstəlik həm qadınlarda, həm də kişilərdə rast gəlinir. Amma qadınlarda kişilərə nisbətdə daha çoxdur.
Bunu yaradan başlıca səbəblər isə endokrin xəstəliklərdir. Bunlara yumurtalıqların polikistoz sindromu, yumurtalıqların üzülmə sindromu, yumurtalıqların rezistent sindromu, qalxanabənzər vəzin xəstəlikləri, böyrəküstü vəzin xəstəlikləri və s. daxildir. Anadangəlmə böyrəküstü vəzin hiperplaziyası da endokrin sonsuzluğu yaradır.
-Bu xəstəliyin əlamətləri nələrdən ibarətdir?
-Bu xəstəliklərdə ümumi əlamətlər olur. Yeniyetmə dövründən başlayaraq aybaşı pozğunluqları, tüklənmə, piylənmə, bəzi insanlarda saçın tökülməsi, üzdə və bədəndə səpkilər və s. əlamətlər meydana çıxır.
Bu xəstəliyə yeniyetmə oğlanlarda və ya qızlarda rast gəlinir. Oğlanlarda qeyd etdiyimiz xəstəlik boyun inkişafdan qalması kimi ortaya çıxa bilər və yaxud sidik-cinsiyyət problemləri yarana bilər. Yaxşı olar ki, analar mütləq oğlan uşaqlarını tez-tez pediatra aparsınlar. Çünki oğlanlar valideynlərdən çox zaman çəkinirlər və belə problemləri deməyə utanırlar. Bu da gələcəkdə daha böyük fəsadların yaranmasına gətirib çıxara bilər. Buna görə də valideynlər qız uşaqlarını da vaxtında həm də uşaq ginekoloqlarına göstərməlidir. 15-16 yaşdan sonra isə mütəmadi olaraq terapevt endokrinoloqların müayinələrinə aparmalıdırlar.
-Böyrəküstü vəzin xəstəliyindən danışaq. Bəs bu xəstəlik insanlarda hansı formada üzə çıxır?
-Böyrəküstü vəzlərin problemləri ən çox arterial təzyiqlə ortaya çıxır. Simptomlarından birincisi elə arterial təzyiqin qalxmasıdır. Əgər biz böyrəküstü vəzlərin şişlərindən danışırıqsa, burda həmin vəzilərin həm qabıq qatı, həm də beyin qatının şişlərindən söhbət gedir. Amma anadangəlmə böyrəküstü vəzin hiperplaziyasından danışırıqsa, qızlarda bu aybaşının pozulması, oğlanlarda isə cinsi inkişafın daha tez getməsi və boyun inkişafdan qalması ilə müşayiət olunur. Bu da yeniyetmə dövründə özünü göstərir. 10-11 yaşına qədər onlarda inkişaf öz həmyaşıdlarından daha sürətli gedirsə, 11-12 yaşdan sonra əksinə olur. Bu zaman boyun inkişafı dayanır.
Böyrəküstü vəzlərin anadangəlmə hiperplaziyası ağırlıq dərəcəsindən asılıdır. Elə uşaqlar var ki, onlarda xəstəlik doğulan gündən bəlli olur. Buna yalançı hermafroditizm də deyilir. 2-3 yaşına qədər bu özünü mütləq göstərir. Amma bəzən gizli formada da gedir və 10-11 yaşından sonra bəlli olur. Bu proses qızlarda tüklənmə, aybaşı pozğunluğu və yaxud aybaşının olmaması ilə ortaya çıxır.
Gununsesi.info
