Azərbaycan Dövlət Təhlükəsizlik Xidməti rəisi general-polkovnik Əli Nağıyevin oğlu İlham Nağıyev İsrailin dünyaca məşhur olan “The Jerusalem Post” qəzetində analitik məqalə yazıb.
Gununsesi.info Odlar Yurdu Azərbaycan təşkilatının həmtəsisçisi olan İlham Nağıyevin “Azərbaycanın İT mərkəzinə çevrilməsi: reallıq və perspektivlər” adlı məqaləsinin tərcüməsini təqdim edir:
Cənubi Qafqaz son illər dünyanın geosiyasi qaynar nöqtələrindən birinə çevrilib.
Region Avropaya qaz tədarükü üçün əsas tranzit marşrutlarından biridir və Cənubi Qafqazı strateji əhəmiyyət kəsb edən iki amil olan Avropanın Mərkəzi Asiyaya pəncərəsi rolunu oynayır.
Cənubi Qafqaza qlobal diqqət region ölkələrində, xüsusən də Azərbaycanda inkişafa böyük təsir göstərir. Şərqlə Qərbi birləşdirən nəqliyyat infrastrukturu və zəngin karbohidrogen ehtiyatları Azərbaycanın qlobal enerji təhlükəsizliyinin təmin edilməsində rolunu daha da gücləndirir.
Bu sektorlardakı uğurlarla yanaşı, bir müddətdir ki, üç Cənubi Qafqaz ölkəsi – Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan arasında informasiya texnologiyaları və rəqəmsallaşdırma sahəsində ciddi rəqabət gedir. Azərbaycan bilir ki, Cənubi Qafqazda öz güc və liderlik mövqeyini saxlamaq üçün İT infrastrukturu və sektorda ciddi kadr potensialı lazımdır.
Tanınmış iqtisadçı Zia Qureşi “Dəyişən Paradiqmalar” kitabında rəqəmsal transformasiyanın iqtisadiyyata və dövlət siyasətinə təsirlərini araşdırır. O yazır ki, son onillikdə qlobal iqtisadiyyatda artım zəif olub, məhsuldarlıq və iqtisadi artım isə azalma tendensiyasındadır.
Onun sözlərinə görə, dövlətin siyasəti və aparıcı qurumlarının rəqəmsal iqtisadiyyata uyğunlaşması əsas şərtdir.
İqtisadi artım tempinin saxlanılması Azərbaycan iqtisadiyyatının müasir texnologiyaya və rəqəmsallaşmaya nə dərəcədə uyğunlaşmasından asılı olacaq.
Dünya Bankı 2022-ci ildə Azərbaycanla bağlı hesabatında qeyd edir ki, rəqəmsal iqtisadiyyat 2030-cu ilə qədər qlobal ÜDM-in 25%-ni təşkil edəcək və bu, Azərbaycanda da artım tendensiyası olaraq qalır. Rəqəmsal idarəetmə və elektron hökumətin inkişafı ilə bağlı hesabatda Azərbaycan 193 iqtisadiyyat arasında 70-ci yerdə qərarlaşıb ki, bu da orta səviyyədən yüksəkdir.
Bildirilir ki, rəqəmsallaşma və informasiya texnologiyaları sektorunda inkişaf Azərbaycanın yeni inkişaf modelinin əsas hissəsidir və iqtisadiyyatın şaxələndirilməsinə təkan verəcək.
Artıq bir neçə ildir ki, Azərbaycan İT sektorunun inkişafı və yeni startapların yaradılması üçün dövlət səviyyəsində dəstəyin göstərilməsi istiqamətində fəaliyyətini genişləndirir. 2021-ci ildə startap ekosisteminin inkişafı üçün proqram tərtib edildi və yeni yaradılmış startapları mənfəət və gəlir vergisindən azad edən Start-Up Sertifikatlar verməyə başlatıb.
Yeni başlayanlar üçün bu cür stimul Azərbaycanın İT sektorunda bir çox startapların yaradılmasına ciddi təkan verib.
Bəzi milli startaplar artıq ABŞ, Böyük Britaniya və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində öz işlərini inkişaf etdirirlər. Bu gün Azərbaycanda İT sektoru aydın şəkildə üç əsas istiqamət üzrə inkişaf edir.
İlk iki istiqamət – maliyyə texnologiyalarının inkişafı və kiber təhlükəsizliyin təmin edilməsi – İT sektorunun ehtiyaclarını ödəmək üçün formalaşır. Paralel olaraq daha bir yol Azərbaycanı müxtəlif ölkələrdən olan İT proqramçıları üçün xarici “autsorsing” ölkəsinə çevirir.
2022-ci ilin aprelində Azərbaycan Kibertəhlükəsizlik Təşkilatları Assosiasiyasının yaradılması kibertəhlükəsizlik sektorunda irəliyə doğru atılmış böyük addım idi. Platforma İT sahəsində çalışan əksər təşkilat və şirkətləri bir araya gətirir, kibertəhlükəsizlik sistemini gücləndirir və mövzunu təbliğ edir. Kritik informasiya infrastrukturunun rəqəmsallaşdırılması və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi zərurəti öz növbəsində yerli kadrların İT sahəsində təhsil və təlim keçməsini tələb edir.
Bu gün Azərbaycan İT sektorunda yerli peşəkar potensialı müxtəlif yollarla inkişaf etdirir. Elm və Təhsil Nazirliyi və İqtisadiyyat Nazirliyi yaxın iki-üç il ərzində 3000 peşəkar İT mütəxəssisinin yetişdirilməsini nəzərdə tutan “İT Akademiyası” layihəsini həyata keçirir. İnsan resurslarının hazırlanmasında başqa bir yol da xarici təcrübənin Azərbaycana gətirilməsi və tətbiq edilməsidir. Azərbaycanın İsraillə İT və kibertəhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlığı bu kontekstdə vurğulanmalıdır. 2022-ci ilin iyun ayında Azərbaycanın Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi ilə İsrailin Technion Universiteti arasında əldə olunmuş razılaşmaya əsasən Kibertəhlükəsizlik Mərkəzi yaradılıb.
Növbəti üç il ərzində 1000-dən çox İT mütəxəssisi hazırlamağı planlaşdıran mərkəzdə Technion Universitetinin əməkdaşları İT və kibertəhlükəsizlik üzrə kurslar tədris edirlər.
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universitetinin nəzdində fəaliyyət göstərən Azərbaycan-İsrail Tədris Mərkəzi tərəfindən İT üzrə tədris və təlim kadrların yetişdirilməsində xarici təcrübədən istifadənin uğurlu nümunəsidir. Universitetlər və rəsmi qurumlar arasında əlaqələrlə yanaşı, Azərbaycan və İsrailin özəl İT şirkətləri arasında əməkdaşlığın nəzərəçarpacaq inkişafı və genişlənməsi müşahidə olunur. Eyni zamanda, Azərbaycanın kiber sahədə rolunu daha da artırmaq məqsədilə İsrailin aparıcı şirkətlərindən biri olan AS-Holdings hazırda Azərbaycanda rəhbər işçilər, texniki işçilər və gənclər üçün praktiki kibertəhsil proqramı yaradır.
Bundan əlavə, ADA Universitetində xüsusi kursların və ayrıca İT və Mühəndislik Məktəbinin yaradılması kadrların hazırlanmasında əsas komponentdir. 2013-cü ildən Məktəb çoxlu peşəkar İT mütəxəssisləri yetişdirmişdir.
İT sektorunda görülən işlər, beynəlxalq əməkdaşlığın qurulması və kadr potensialının artırılması Azərbaycanın tədricən Cənubi Qafqazda İT mərkəzinə çevrilməsi imkanlarını artırır. Bu, Azərbaycana gələcəkdə digər ölkələr üçün aparıcı İT xidmət mərkəzinə çevrilməyə imkan verəcək.
Azərbaycanın İT mərkəzinə çevrilməsi onun geosiyasi mövqeyi, qlobal enerji və nəqliyyat infrastrukturu nəzərə alınmaqla həlledici amildir. Azərbaycan Mərkəzi Asiya ilə Qərb arasında yeganə təhlükəsiz dəhlizdir və bu səbəbdən region ölkələrinin Qərbə inteqrasiyası böyük ölçüdə Azərbaycanın sayəsində mümkündür. Üstəlik, qlobal texnologiyalara innovasiyaların inteqrasiyası və texnologiya transferləri kimi amillər Azərbaycanın İT mərkəzi kimi inkişaf etməsinə səbəb olur.
Azərbaycanda data analitiklərinin sayı artıq artır və ilk sərmayələr süni intellektlə bağlı tədqiqatlara və sektorda potensialın artırılmasına qoyulub. Sənaye iqtisadiyyatına malik olmasına baxmayaraq, Azərbaycan postindustrial dövlətlər üçün aktual olan tendensiyaları diqqətlə izləyir və İT sektorunu daha da inkişaf etdirmək üçün onlardan yararlanır.
İlham Nağıyev
Odlar Yurdu Təşkilatının Azərbaycandakı həmtəsisçisi, sahibkar
